بُجنورد مرکز استان خراسان شمالی میباشد. این شهر در ناحیهٔ شمالشرقی ایران واقع شده است. جمعیت شهر بجنورد برپایهٔ آمار سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، برابر با ۱۷۶٬۷۲۶ نفر است( چهل و دومین شهر پرجمعیت ایران).همچنین در استان پیشین خراسان پس از مشهد، سبزوار و نیشابور چهارمین شهر بزرگ و پرجمعیت به شمار می رفت.


نام

در منابع قدیمی و فرهنگهای لغت نام این شهر، «بیژنگِرد» آورده شدهاست.[۳] و بیژنگرد (بجنورد) به معنی «ساختهٔ بیژن» و «آبادشده به دست بیژن» است.[۴] شهر بیژنگرد نیز بر اساس حکایت بیژن و منیژه، در شاهنامهٔ فردوسی، مکانی بوده که بیژن، منیژه را از چاه نجات داده و شهری در آن مکان بنا کردهاست. از نامهای دیگر بجنورد که آثار بازمانده آن نیز وجود دارد کهنه کند و نیز چرمغان می توان اشاره کرد که به محوطه ای تاریخی در جنوب شهر بجنورد و در مجاورت معصوم زاده اطلاق می گردد.
مردم

اقوامی که در بجنورد زندگی میکنند عبارتند از:

• مردم فارس زبان از جمله بومیان فارسی که در محل به نام تات نامیده میشوند. ترکزبانها، کردزبانها و ترکمنزبانها.

• 
  فارسهای بومی (تاتها) مردمان بومی بجنورد و خراسان شمالی هستند.[۵] فارسهای بومی (تاتها) در بافت میانی شهر بجنورد و محلات جنوب شهر بجنورد (خیابان شهید چمران، حسین معصوم، ۱۷ شهریور و بهویژه بولوار مدرس و برخی کوچههای خیابان شهید بهشتی) حضور پررنگی دارند.[۶]
  گویش تاتی زبان فارسی در خراسان شمالی امروزه تأثیر بسیاری از فارسی معیار گرفته و در حال فراموشی است و جای خود را به فارسی معیار میدهد.
  
  

تاریخچه

شهر کنونی بجنورد در حدود سال ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م به وسیله تولیخان دوم، یکی از امیران کرد شادلو بنا شد و پس از آنکه در فتنه حسنخان سالار (۱۲۶۳ق/۱۸۴۷م) به شدت آسیب دید، بار دیگر به دست فرزندان تولیخان مرمت شد.[۸]
پیش از شهر کنونی و حتی پیش از ظهور و سقوط بجنورد، مرکز ناحیه جایی میبودهاست به نام جرمگان که در جریان حمله مغول ویران گردید. تپه باستانیِ چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد، بازمانده ویرانههای آن شهر است.[۹]
ظاهراً جرمگان، شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن بهوجود آمدهاست. امروزه حدود و گسترهٔ این شهرک در حاشیهٔ شهر بجنورد، نشانگر پیشینهٔ کهن و رونق آن در سدههای آغازین اسلامی است.
به استناد متون تاریخی در سدههای پنجم تا هشتم هجری، بخش وسیعی از ناحیهٔ بجنورد، مسکونی و آباد بودهاست. در آغاز دوران مغول و تیموری، منطقهٔ بجنورد نیز مورد آسیبها و خسارات فراوانی واقع شد.
نتایج بررسی و پهنهبندی محوطههای باستانی نشان دادهاست، نقاط باستانی شناسایی شده، متعلق به دوران میانسنگی هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد، نقش مهمی را در شکلگیری زیستگاههای اولیه در حاشیهٔ رودخانه اترک ایفا نمودهاند. این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، بخشی از ساتراپی پارت قلمداد میشده و از دورهٔ اشکانی، در این ناحیه ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان شناسایی شدهاند. وجود بنای سنگی موسوم به اسپاخو، از آثار تاریخی دورهٔ ساسانی نیز، نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن مینماید. علاوه بر آن، منطقهٔ بجنورد در صدر اسلام، در ارتباط فرهنگی - اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تأثیر گرفتهاست. در آن دوران قسمتهای عمدهای از منطقهٔ آباد و مسکونی بودهاست. مؤلف تاریخ سیستان، ناحیهٔ امروزی بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نساء معرفی نمودهاست و در سالهای آغازین قرن دوم هجری، این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان بهشمار میآمدهاست.
ابنابواصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آوردهاست که: «ابن سینا، دربار علیابنمأمون را در خوارزم ترک گفت و به طوس، شوقان، طبر و سملقانجاجرم و بالاخره به جرجان رفت». مؤلف نامعلوم حدودالعالم، از نخستین کسانیاست که از چرمغان نام میبرد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیهٔ نساء برشمردهاست.
بناها و یادمانهای تاریخی

1. آرامگاه باباتوکل

آرامگاه بابا توکل، مدفن یکی از شاعران قرن چهارم هجریاست و در ناحیهٔ شمالشرقی شهرستان بجنورد قرار گرفتهاست.
جاذبه های طبیعی

1. چشمه باباامان

چشمهٔ باباامان در کیلومتر ۱۱ جادهٔ بجنورد - مشهد، به فاصلهٔ تقریبی ۳۰۰ متر از جاده، واقع شدهاست. آب این چشمه، جزء دستهٔ آبهای سولفاته کلسیک و سدیک است و مصرف آن صفراآور و ملین و تسهیل کننده اعمال گوارشی و دافع سموم است. گردشگاه باباامان مکانی برای استراحت مسافرانی که قصد سفر به شهرهای شمالی را دارند میباشد.

چشمهٔ بش قارداش (پنج برادر) در ۸ کیلومتری جنوب بجنورد و در شرق جادهٔ بجنورد به اسفراین، در فاصلهٔ تقریبی یک کیلومتری جاده واقع شدهاست. آب این چشمه، در ردیف آبهای بیکربناته کلسیک و سولفاته کلرورهٔ سرد به همراه سیلیس و آهن میباشد و در درمان اختلالات دستگاه گوارش، یاری رساندن به سوختوساز بدن مؤثر و ارزش غذایی بالایی دارد.
 


اماکن زیارتی و مذهبی

امامزاده سلطان سیدعباس

این آرامگاه در جنوب شهر بجنورد واقع است. این امامزاده را برادر امام رضا(ع( میدانند و در محل به نام «معصومزاده» معروف است. این بنا، در سال ۱۳۴۵ خورشیدی، به طور کامل بازسازی شده است.